Krok po kroku komputery pokonują bariery językowe. W Kanadzie system Meteo automatycznie tłumaczy komunikaty o pogodzie zarówno na angielski, jak i na francuski. W Europie Systran pomaga urzędnikom Unii Europejskiej w zgrubnych przekładach dokumentów administracyjnych. Mimo jednak postępów w tłumaczeniu maszynowym slangu zawodowego wielkie marzenie o uniwersalnym porozumieniu coraz bardziej się oddala, a wraz z nim zmniejsza się szansa, że media elektroniczne nie wywrą głębokiego wpływu na języki świata.

Przekraczając granice czasu i przestrzeni, telekomunikacja eksperymentuje z językami naszej planety. Ludzie, którzy żyli w dolinach, gdzie mówiono po walijsku, lub na płaskowyżach, gdzie dominował język navajo, dziś dzięki radiu, telewizji i Internetowi mają kontakt ze światem informacji zdominowanym przez angielski. Uniwersalny program-tłumacz pozwoliłby im (a także wszystkim innym) mieć“ w zasięgu ręki całą informację i wiedzę ludzkości, niezależnie od języka ojczystego. Niestety, nie jest tak łatwo oddzieli“ od siebie informację, wiedzę i język.

"Niewielu jest dziś specjalistów, którzy by sądzili, że można stworzy“ w przewidywalnej przyszłości dobry system tłumaczący dowolne teksty" .pisze Martin Kay, długoletni badacz translacji maszynowej zXerox Palo Alto Research Laboratories, na doskonałej stronie poświęconej technice języków naturalnych w Internecie. Według Kaya problem polega na tym, że uniwersalny program-tłumaczący opiera się na dwóch powiązanych ze sobą przesłankach.

Pierwszą i najważniejszą jest założenie, że w jakimś metajęzyku można wysłowić wszystkie myśli wyrażone w dowolnym języku. Drugą, że proces tłumaczenia zależy bardziej od struktury gramatycznej języka niż od zrozumienia myśli wyrażonych w tekście. Niestety, żadna z tych hipotez nie jest prawdziwa. Taki język uniwersalny, czyli interlingua, uprościłby znakomicie proces translatorski (na świecie jest około 5400 języków). Tłumaczenie maszynowe polegałoby na przekładaniu z języka wyjściowego na interlinguę, a z niego - na język docelowy. (W przeciwnym razie trzeba by mieć 30 mln różnych programów.)

Nikt jeszcze nie wymyślił przydatnego języka uniwersalnego. Holenderska firma komputerowo-konsultingowa BSO próbowała w swoim systemie tłumaczenia maszynowego DLT wykorzysta“ do tego celu esperanto. Elektroniczny gigant Philips i inni usiłowali posłużyć“się bardziej abstrakcyjnymi reprezentacjami językowymi. A Robert Berwick ze swoimi studentami badał w Massachusetts Institute of Technology potencjał tzw. technik analizy syntaktycznej opartej na zbiorze zasad (principlebased parsing techniques), które dałyby wgląd w głębokie, uniwersalne struktury będące podłożem wszelkich gramatyk. Wszyscy, w mniejszym lub w większym stopniu, odkryli starąprawdę: pewne myśli łatwiej wyrazić“ w jednym języku a niżeli w innym. I tak okazuje się, że w jidysz jest wiele słów wyrażających odcienie znaczeniowe pojęcia "dureń" oddanie tych subtelnych różnic w stopniu głupoty wymagałoby całych traktatów winnych językach. Co gorsza, są pewne pojęcia, na które nie ma słów w danym języku. Francuski wyraz mouton oznacza zarównoa "barana", jak i "baraninę".

Decyzja, czy mouton je, czy też wręcz przeciwnie - jest zjadany, wymaga od programu właściwego odczytania słowa w kontekście, co ludziom nie sprawia najmniejszego kłopotu. Naukowcy zajmujący się sztuczną inteligencją już od 40 lat starają się zaprogramować“ takie zdroworozsądkowe rozumowanie. Do celu wciąż jednak bardzo daleko.

Ze względu na te ograniczenia tłumaczenie maszynowe służy dziś do przeglądu, tj. do automatycznego przełożenia z grubsza tekstu, by zainteresowany mógł się zorientować“, czy dany materiał warto powierzy“ zawodowemu tłumaczowi. Najczęściej korzysta z tego Komisja Europejska posługująca się programem Systran. Oprogramowanie to jest coraz bardziej popularne: w1988 roku Systran przetłumaczył 4000stron, a dziś przekłada ich setki tysięcy, chociaż jakoś“jest nadal kiepska.

Lepsze rezultaty można czasami osiągnąć, zawężając tematykę. Za przykład niech posłużą prognozy pogody. Tekst generowany przez program Meteo jest emitowany praktycznie bez zmian przez kanadyjskie radio i telewizję. Takie wyspecjalizowane systemy ciągle jednak wymagają skorygowania przez człowieka; warto je tworzy“tylko w specyficznych dziedzinach, w których zapotrzebowanie na tłumaczenia jest duże. Christian Boitet, lingwista z Universit” Joseph Fournier w Grenoble, ocenia, że programy takie opłaca się stosować“, gdy trzeba przetłumaczy“ przynajmniej 10tys. stron. Oznacza to, że maszyna praktycznie nadaje się do tłumaczenia instrukcji i dokumentacji technicznych. Zakrawa na ironię, że fiasko marzeń o uniwersalnym języku uzmysłowiło nam, iż wzajemne przenikanie się myśli i słów stanowi o pięknie i subtelności języka naturalnego. Niestety, zwiastuje to także zmierzch niektórych języków. Stephen Pinker, lingwista z MIT, ocenia w swojej książce The Language Instinct (Instynkt języka), że większości języków na świecie grozi wymarcie. Każde nowe pokolenie ma trudny wybór: nauczy“ się języka własnej społeczności lub takiego jak angielski, który jest nośnikiem współczesnej informacji handlowej i naukowej.

Jeśli nie powstanie prosty system uniwersalnego tłumaczenia, to języki naturalne zostaną poddane podobnej presji ewolucyjnej jak ta, która wymusiła używanie Microsoft Windows w większości komputerów osobistych. Prawie zawsze w oprogramowaniu stosowany jest język angielski. Istniej także pewne argumenty irracjonalne przemawiające za angielskim. Jak podkreśla jeden z szefów MTV Europe Michiel Bakker: "angielski jest językiem rock and rolla".

Badania marketingowe na zlecenie MTV wykazały, że młodzież europejska nie lubi wideoklipów w swych językach ojczystych. To po prostu nie jest to. By“ć może więc w przyszłości będziemy potrzebować“ wyłącznie programów tłumaczących slang z pokolenia na pokolenie.